آیه اولو الامر

آیه اولو الامر
نویسنده: غلامرضا صادقی فرد

برای مشاهده فهرست کتاب اینجا کلیک نمایید

خلاصه کتاب :

«آیۀ اولو الامر» آیه‌ای است از سورۀ نساء:

(( یَا أَیُّهَا ٱلَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا ٱللهَ وَأَطِیعُوا ٱلرَّسُولَ وَأُولِی ٱلْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی ٱللهِ وَٱلرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِٱللهِ وَٱلْیَوْمِ ٱلاْ َخِرِ ذَلِكَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا )). سورۀ نساء 59

طرف خطاب این آیه تمام مؤمنان هستند. خدا در این آیه به مؤمنان فرمان داده است که از «خدا» اطاعت نمایند و از «پیامبرش» و «اولو الامر» نیز اطاعت کنند، اطاعتی مطلق.

اطاعت از رسول خدا صَلی اللهُ عَلیه و آله  با اطاعت از خدا برابر است. اطاعت از خدا اطاعتی است غیر مشروط و غیر مقید. در نتیجه، اطاعت از رسول خدا نیز اطاعتی است بدون شرط یعنی همۀ مؤمنان، در هر حکم، در هر زمان و در هر شرایطی باید از او اطاعت کنند. همین وضعیت، میانِ اطاعت از «رسول خدا صَلی اللهُ عَلیه و آله » و اطاعت از «اولو الامر» هم وجود دارد و به این ترتیب، همۀ مؤمنان به اطاعت مطلق از «اولو الامر» نیز فرمان داده شده‌اند.

اطاعت مطلق از آفریده‌های خدایی جز با عصمت آنان سازگار نیست خواه این آفریده رسول خدا صَلی اللهُ عَلیه و آله  باشد خواه اولو الامر. در غیر این صورت، اطاعت مطلق از آفریده‌ها با اطاعت مطلق از خدا سازگاری نخواهد داشت.

ممکن است اشکال شود که این برهان فقط در خصوص اوامر و نواهی رسول خدا صَلی اللهُ عَلیه و آله  و اولو الامر کارآیی دارد و تمام اندیشه و تمام گفتار و تمام رفتار آنان را شامل نمی‌شود.

به عنوان پاسخی کوتاه به این مطلب، توجه به این نکته لازم است که قرآن هر گونه ترجیحی را بر خواسته و حکمِ قطعیِ خدا و پیامبرش صَلی اللهُ عَلیه و آله ، عصیان می‌خواند و این امر، اختصاصی به اوامر و نواهی آنان ندارد:

(( وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی ٱللهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ یَكُونَ لَهُمُ ٱلْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ یَعْصِ ٱللهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبیِنًا )) . سورۀ احزاب  36

به هر حال، بسیاری از علمای غیر امامیه ناشر این عقیده‌اند که در اطاعت از «اولو الامر» معیار، تشخیص مردم است و این اندیشۀ مردمان است که به عنوان نقطۀ کنترلیِ احکام، باید انجام وظیفه نماید. هر حکمی‌ در مورد دین و دنیای مردم از سوی «اولو الامر» صادر شود باید در نقطۀ کنترلی با حکم خدا و حکم رسول خدا صَلی اللهُ عَلیه و آله  مقایسه گردد اگر مطابق بود باید اطاعت شود و اگر مطابق نبود اطاعتی هم در کار نیست. پس، با زبان بی زبانی یا با زبان با زبانی، به راحتی گفته‌اند:  در «آیۀ اولو الامر»، فرمان (( أَطِیعُوا… أُولِی ٱلْأَمْرِ مِنْكُمْ ))، فرمانِ زایدی بیش نیست!

تمام آیاتی که به اطاعت از خدا و رسول او صَلی اللهُ عَلیه و آله  فرمان می‌دهد و هم چنین بخش اوّل خود «آیۀ اولو الامر»، تکلیف مؤمنان را در مواردی که کلام مشخصی از خدا و پیامبرش وجود دارد، روشن کرده است. بر این اساس، مؤمنان وظیفه دارند که خواسته و کلام و حکم قطعیِ خدا و پیامبرش را بر خواسته و نظرِ خودشان برتری دهند.

علمای عامه اما تمام این راه را به این صورت پیموده‌اند تا از سوی خدا برای افرادی اثبات حق کنند که آنان، خلافت و حکومتشان را پذیرفته‌اند. پس نمی‌توان و نباید گفت که فرمان (( أَطِیعُوا… أُولِی ٱلْأَمْرِ مِنْكُمْ )) زاید است.

اگر گفته شود: «این فرمان زاید نیست»، چون احکامی‌ که از سوی «اولو الامر» صادر می‌شود باید از فیلتر تشخیص مردم و مطابقت با حکم خدا و رسول خدا صَلی اللهُ عَلیه و آله  رد شود دیگر فرقی نمی‌کند که حکم از سوی انسان جاهلی صادر شده باشد یا انسان عالمی‌، از سوی انسانی مؤمن صادر شده باشد یا کافر، از سوی انسانی ظالم صادر شده باشد یا عادل و یا اصولًا از سوی انسان صادر شده باشد یا شیطان. یعنی دیگر نه تنها شرط عصمت برای «اولو الامر» لازم نیست که هیچ شرط دیگری نیز لازم نمی‌باشد. فردی که از «اولو الامر» است می‌تواند جاهلِ ظالمِ بی مقدارِ کافر و یا مشرک و یا هر موجود حقیر دیگری باشد. تنها یک شرط برای رسیدن به این درجه وجود دارد و آن هم کسب عنوان «اولو الامر»ی با ملاک این جماعت است.

اگر گفته شود: «این فرمان زاید نیست» و در عین حال، هیچ نیازی هم به این مطلب وجود ندارد که احکام صادر شده از سوی «اولو الامر»، از فیلتر تشخیص و مطابقت بگذرد؛ در این صورت، باید اطاعت از اولو الامر را نیز مطلق دانست. در چنین حالتی باید تکلیف احکامی‌ که از سوی اولو الامر صادر می‌شود و با حکم خدا و رسولش صَلی اللهُ عَلیه و آله  مغایرت دارد معلوم شود.

این تکلیف را هم گروهی از این علماء مشخص کرده‌اند. آنان بر این باورند که مردم باید در چنین مواردی نیز از «اولو الامر» اطاعت کنند حتی اگر در واقع، معصیت خدا و رسول او صَلی اللهُ عَلیه و آله  باشد. در این صورت، خدا که خودش دستور اطاعت مطلق از «اولو الامر» را صادر کرده است باید از معصیت مردم بگذرد و به آنان پاداش هم بدهد؛ پاداش برای آن که آنان فرمان خدا را امتثال و از «اولو الامر» اطاعت کرده‌اند.

آنان که این باورها را انتشار داده‌اند تنها ادّعای خودشان را تکرار کرده‌اند و به لوازم آن نپرداخته‌اند زیرا به مجرد آن که به لوازم و پی آمدهای این ادّعاها پرداخته شود پوچی آنها روشن می‌گردد.

حال اگر چنانچه این گروه از علماء بپذیرند که «اولو الامر» باید معصوم باشند دیگر هیچ یک از امیران، خلفاء، امامان و علمای خود را نمی‌توانند به عنوان «اولو الامر» معرفی کنند و باید به «اولو الامر»یِ گروهی دیگر ایمان بیاورند و ایمان بیاورند که باید از آنان به صورتی مطلق اطاعت کنند. این مطلب هم به روشنی هر چه تمامتر خط بطلانی به تمام داشته‌های اعتقادیِ آنان می‌کشد.

در بخش بعدیِ «آیۀ اولو الامر»، با یک جملۀ شرطی، تکلیف نزاعِ میان مؤمنان روشن شده است: (( فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی ٱللهِ وَٱلرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِٱللهِ وَٱلْیَومِ ٱلَاخِرِ… )). بر اساس این بخش از آیه، تکلیف مؤمنان در صورت وقوع چنین نزاعی، ارجاعِ موضوع، به خدا و رسول اوست و همان گونه که ملاحظه می‌شود در این بخش، دیگر نامی‌ از «اولو الامر» برده نشده است.

بسیاری از همان علمایی که در مورد «اولو الامر» نظرهای رنگارنگی را اظهار کرده بودند برای اثبات مذهبشان، از نبردنِ نام «اولو الامر» در این بخش از آیه، نهایت استفاده را کرده‌اند.

خطاب آیه و خطابِ عبارتِ (( فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ )) به مؤمنان است یعنی «اگر شما ای مؤمنان در چیزی با یکدیگر نزاع کردید». با این وصف، اما گروهی از مفسران، بدون هیچ برهانی، از طرف خود و کاملًا از طرف خود، خطاب آیه را از (( یَا أَیُّهَا ٱلَّذِینَ آمَنُوا )) به «یا أُولِی الْأمْرِ» تغییر داده‌اند و عبارت (( فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ )) را این گونه ترجمه کرده‌اند: «اگر شما ای اولو الامر با یکدیگر نزاع کردید»!

گروهی دیگر از مفسران، خطاب آیه را از (( یَا أَیُّهَا ٱلَّذِینَ آمَنُوا )) به «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ویَا أُولِی الْأمْرِ» تغییر داده‌اند و عبارت (( فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ )) را این گونه ترجمه کرده‌اند: «شما ای مؤمنان و ای اولو الامر اگر با یکدیگر نزاعتان شد»!

بدین ترتیب، در جامعۀ مؤمنان، همیشه یک طرف نزاع، فردی از افرادِ «اولو الامر» است و با این تغییر و تحریف، برهان دیگری ارائه می‌شود تا اثبات شود که «اولو الامر» معصوم نیستند و نباید به صورت مطلق از آنان اطاعت کرد!

اجزای این برهان، روشن است. وقتی خدا درگیری میان «اولو الامر» و یا «مردم با اولو الامر» را جایز و محتمل می‌داند و حکم آن را نیز معلوم می‌کند، با صراحت هر چه تمامتر خطا و اشتباه را برای اولو الامر جایز دانسته است و اطاعت از آنان را نیز مشروط.

دراین کتاب روشن خواهد شد که این شروح و این تفاسیر، با هیچ یک از ضوابط لغت عربی سازگاری ندارد و برهانهایی که بر این پایه‌ها پی‌گذاری شود از هیچ ارزشی برخوردار نیست.

در عبارت (( فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی ٱللهِ وَٱلرَّسُولِ )) گروهی از این شارحان، برای نشان دادن جای خالی «اولو الامر» و برای تثبیت نظرهای پیشین، کلماتی را به کلماتی دیگر نیز تبدیل کرده‌اند. آنان جای «الله» را با «کتاب الله» و جای «الـرّسول» را با «سنّـة الـرّسول» عوض نموده‌اند.

«آیۀ اولو الامر» ضمن تبیین تکلیف مردم در برابر خدا و رسول خدا صَلی اللهُ عَلیه و آله  و «اولو الامر»، به تعریف ویژگیهای «اولو الامر» نیز پرداخته است. «علم» و «عصمت» و «نصب»، سه ویژگی از آن میان است که در بحثهای مطرح شده در این کتاب به صورتِ گسترده‌ای به آنها پرداخته شده است.

مشخصات کتاب :

• مؤلف : آقای غلامرضا صادقی فرد
• شابک : ISBN 978-964-5749-72-8
• ناشر : انتشارات مهام توس
• شماره کتابخانه ملی: 115546
• زبان کتاب: فارسی
• تعداد صفحه: 672
• اندازه کتاب: وزیری جلد سخت – سال انتشار: 1390 – دوره چاپ: 1